પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના
જીવન સુરક્ષિત કરવા અને ભવિષ્યને સશક્ત બનાવવાના 10 વર્ષની ઉજવણી
જીવન સુરક્ષિત કરવા અને ભવિષ્યને સશક્ત બનાવવાના 10 વર્ષની ઉજવણી
જીવન સારા અને ખરાબ સમયનું મિશ્રણ નથી તો શું છે? ઘણા લોકો માટે, તે સંઘર્ષો અને નાની જીતથી ભરેલી યાત્રા છે. મધ્યપ્રદેશના હરદા જિલ્લાના શાંત ગામની 27 વર્ષીય માતા જ્યોતિ નિહાલ માટે જ્યારે જીવનમાં દુઃખદ વળાંક આવ્યો, ત્યારે તેની પાસે ભાંગી પડવાનું દરેક કારણ હતું. તેમના પતિ મુરલીધર નિહાલનું એક દુ:ખદ અકસ્માતમાં અચાનક અવસાન થયું. તે પરિવારમાં એકમાત્ર કમાનાર સભ્ય હતા. બે નાના બાળકો અને કોઈ આવક ન હોવાથી, જ્યોતિનું હૃદય તૂટી ગયું, તે ડરી ગઈ અને તેનું ભવિષ્ય અનિશ્ચિત હતું.
પરંતુ તેના ખરાબ સમયમાં, તેના પતિ દ્વારા લેવાયેલો એક નાનો નિર્ણય તેના માટે જીવનરેખા બની ગયો. મુરલીધરે માત્ર ₹12 પ્રતિ વર્ષ (હાલમાં પ્રતિ સભ્ય ₹20 પ્રતિ વર્ષ) ભરપાઈ કરીને પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (PMSBY)માં નોંધણી કરાવી – જે સરકાર દ્વારા સમર્થિત અકસ્માત વીમા યોજના છે. જ્યારે તેમનું અવસાન થયું, ત્યારે જ્યોતિને યોજનામાંથી ₹2 લાખ મળ્યા. તે ફક્ત પૈસા નહોતા – તે ગૌરવ, રાહત અને પુનર્નિર્માણની તક હતી.
આટલી રકમથી તેમને કુટુંબનું દેવું ચૂકવવાનું, બાળકોને શાળાએ પાછા મોકલવાનું, પોતાના નાના ઘરનું સમારકામ કરવાનું અને પોતાનો નાનો વ્યવસાય શરૂ કરવાનું સ્વપ્ન જોવાની હિંમત મળી. તેનાથી એક શોકગ્રસ્ત માતાને તેના દુ:ખને શક્તિમાં ફેરવવામાં મદદ મળી. તેણી કહે છે, “આ યોજનાએ મને ફક્ત આર્થિક રીતે જ ટેકો નહીં, તેણે મને મારી આશા, મારી હિંમત અને મારા બાળકોને ગૌરવ સાથે ઉછેરવાની શક્તિ પાછી આપી.”
પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજનાના દાયકાની ઉજવણી કરતી વખતે, જ્યોતિ જેવી વાર્તાઓ આપણને યાદ અપાવે છે કે આ પહેલ શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. છેલ્લા દસ વર્ષોમાં, PMSBY ભારતભરના લાખો પરિવારો માટે શાંતિથી શક્તિના સ્તંભ તરીકે ઊભું રહ્યું છે – જે ફક્ત વીમો જ નહીં, પરંતુ સુરક્ષા, આશા અને નવી શરૂઆત કરવાની તક પણ પૂરી પાડે છે.
ભારતના રોજિંદા નાયકોની સાથે ઊભા રહેવાના 10 વર્ષ માટે અહીં છે – કારણ કે ક્યારેક વાર્ષિક ₹20 પણ જીવન બદલી શકે છે.
અસુરક્ષિત લોકોને સુરક્ષિત બનાવવા
9 મે 2015ના રોજ શરૂ કરાયેલ પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજનાએ હવે આકસ્મિક મૃત્યુ અને અપંગતા કવરેજ પૂરું પાડવાનો એક દાયકા પૂર્ણ કર્યો છે. આ મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ ભારતના નાણાકીય સમાવેશ પ્રયાસોના મુખ્ય સ્તંભમાં તેના ઉત્ક્રાંતિને ચિહ્નિત કરે છે, જે સામાન્ય નાગરિકો – ખાસ કરીને ગરીબ અને વંચિત લોકોના જીવનની સુરક્ષા માટે સમર્પિત છે. છેલ્લા દસ વર્ષોમાં, આ યોજનાએ લાખો લોકોને સસ્તું સામાજિક સુરક્ષા આપવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે, જે વધુ સમાવિષ્ટ અને સુરક્ષિત સમાજ માટે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને મજબૂત બનાવે છે.
પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (PMSBY) હેઠળ સિદ્ધિઓ
પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (PMSBY) એ સમગ્ર દેશમાં અકસ્માત વીમા કવરેજ પૂરું પાડવામાં નોંધપાત્ર સફળતા દર્શાવી છે. 19 માર્ચ, 2025 સુધીમાં આ યોજનાએ 50.54 કરોડ વ્યક્તિઓની સંચિત નોંધણી હાંસલ કરી છે, જે તેની વ્યાપક પહોંચ દર્શાવે છે.
9 મે 2015ના રોજ શરૂ થયા પછી, મે 2024 સુધી પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (PMSBY)માં 44.34 કરોડ નોંધણીઓ થઈ છે. આમાંથી 20.34 કરોડ મહિલા લાભાર્થીઓ (50.16%) હતી, જ્યારે 29.30 કરોડ ગ્રામીણ વિસ્તારો (72.24%) અને 11.26 કરોડ શહેરી વિસ્તારો (27.76%) હતા. આ સમયગાળા દરમિયાન, કુલ 1,80,812 દાવાઓ પ્રાપ્ત થયા હતા અને 1,37,404 દાવાઓનું સફળતાપૂર્વક વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું, જે ₹2,728.85 કરોડ વીમા ચૂકવણીમાં હતું.
આગામી તબક્કામાં, જૂન 2024 થી 16 એપ્રિલ 2025 સુધી યોજનામાં 36.86 કરોડ નોંધણીઓ (નવીકરણ સહિત) ઉમેરવામાં આવી હતી. આ સમય દરમિયાન મહિલા લાભાર્થીઓની સંખ્યા વધીને 19.79 કરોડ (53.68%) થઈ અને ગ્રામીણ લાભાર્થીઓની સંખ્યા 27.14 કરોડ (73.61%) થઈ, જેમાં શહેરી લાભાર્થીઓની સંખ્યા 9.73 કરોડ (26.39%) થઈ. આ સમયગાળા દરમિયાન 33,906 દાવા પ્રાપ્ત થયા, અને 19,024 દાવાઓનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું, જે કુલ ₹377.73 કરોડ છે.
| મેટ્રિક | 9 મે 2015-મે 2024 | જૂન 2024 – 16 એપ્રિલ 2025 |
| કુલ નોંધણી | 44.34 કરોડ | 36.86 કરોડ (નવીકરણ સહિત) |
| મહિલા લાભાર્થીઓ (%) | 20.34 કરોડ (50.16%) | 19.79 કરોડ (53.68%) |
| ગ્રામીણ લાભાર્થીઓ (%) | 29.30 કરોડ (72.24%) | 27.14 કરોડ (73.61%) |
| શહેરી લાભાર્થીઓ (%) | 11.26 કરોડ (27.76%) | 9.73 કરોડ (26.39%) |
| પ્રાપ્ત દાવાઓ | 1,80,812 | 33,906 |
| વિતરણ કરાયેલ દાવાઓ | 1,37,404 | 19,024 |
| વિતરણ કરાયેલ કુલ દાવાની રકમ | ₹ 2,728.85 કરોડ | ₹ 377.73 કરોડ |
યોજનાનો ઝાંખી:
પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (PMSBY) એક વર્ષની વ્યક્તિગત અકસ્માત વીમા યોજના છે, જે દર વર્ષે નવીનીકરણીય હોય છે. જે અકસ્માતને કારણે મૃત્યુ/અપંગતા માટે કવરેજ પ્રદાન કરે છે.
| પ્રીમિયમ | પ્રતિ સભ્ય પ્રતિ વર્ષ 20 રૂપિયા. આ યોજના હેઠળ, પ્રીમિયમ રકમ દરેક વાર્ષિક કવરેજ સમયગાળાની 1 જૂન અથવા તે પહેલાં ‘ઓટો ડેબિટ’ સુવિધા દ્વારા ખાતાધારકના બેંક/પોસ્ટ ઓફિસ ખાતામાંથી કાપવામાં આવશે. |
| કવરેજ સમયગાળો: | પ્રીમિયમની સફળતાપૂર્વક ચુકવણી પર, વીમા કવર 1 જૂનથી 31 મે સુધી એક વર્ષ માટે માન્ય છે. |
| અકસ્માત કવર વીમા સમાપ્તિ | નીચેની શરતો હેઠળ વીમા કવર સમાપ્ત થશે અથવા પ્રતિબંધિત થશે:
• જ્યારે સભ્ય 70 વર્ષની ઉંમરે પહોંચે (નજીકના જન્મદિવસના આધારે).
|
જો કોઈ સભ્ય એક કરતાં વધુ ખાતા દ્વારા નોંધણી કરાવે છે અને પ્રીમિયમ આકસ્મિક રીતે ઘણી વખત પ્રાપ્ત થાય છે, તો પણ વીમા લાભ ફક્ત રૂ. 2 લાખ સુધી મર્યાદિત રહેશે.
કોણ અરજી કરી શકે છે? |
18 થી 70 વર્ષની વયના વ્યક્તિઓ જેમની પાસે બચત ખાતું અને સહભાગી બેંક અથવા પોસ્ટ ઓફિસમાં ઓટો-ડેબિટ સંમતિ હોય. |
PMSBY માટે અમલીકરણ અને સમર્થન
પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (PMSBY) જાહેર અને ખાનગી વીમા કંપનીઓ દ્વારા અનુસૂચિત વાણિજ્યિક બેંકો, પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બેંકો અને સહકારી બેંકોના સહયોગથી ઓફર કરવામાં આવે છે. જાગૃતિ લાવવા માટે, સરકાર અને LIC જેવી વીમા કંપનીઓએ મોટા પાયે આઉટરીચ ઝુંબેશ શરૂ કરી. એક સત્તાવાર વેબસાઇટ, www.jansuraksha.gov.in બહુવિધ ભાષાઓમાં બધી સંબંધિત માહિતી પ્રદાન કરે છે. સરકાર નિયમિતપણે દાવાની પતાવટ પર નજર રાખે છે, અને કોઈપણ ફરિયાદોનું બેંકો અને વીમા કંપનીઓ સાથે સંકલનમાં તાત્કાલિક નિરાકરણ લાવવામાં આવે છે.
PMSBY માટે અરજી પ્રક્રિયા
ઓફલાઇન
ઓનલાઈન
વ્યક્તિ તેમની બેંકની નેટ બેંકિંગ સુવિધાનો ઉપયોગ કરીને PMSBY હેઠળ ઓનલાઈન પણ કવર મેળવી શકે છે.
નાણાકીય સમાવેશ અને PMSBY કવરેજને વેગ આપવા માટેની મુખ્ય પહેલ
ઓછી નોંધણી અને મર્યાદિત જાગૃતિ જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરવા માટે, સરકારે રાજ્ય સત્તાવાળાઓ સાથે મળીને અનેક ચાલુ પહેલ હાથ ધરી છે:
- સ્થાનિક ઝુંબેશ: ગ્રામ પંચાયત સ્તરે ખાસ ઝુંબેશનો હેતુ PMSBY, PMJJBY અને અન્ય નાણાકીય યોજનાઓ હેઠળ વ્યક્તિઓની નોંધણી કરવાનો છે.
- SLBC સંકલન: રાજ્ય સ્તરીય બેંકર્સ સમિતિઓ યોજના કવરેજને વિસ્તૃત કરવા માટે બેંકો, સરકારી એજન્સીઓ અને વીમા કંપનીઓ વચ્ચે પ્રયાસોનું સંકલન કરે છે.
- નાણાકીય સાક્ષરતા: RBIનું સેન્ટર ફોર ફાઇનાન્શિયલ સાક્ષરતા (CFL) નાણાકીય બાબતો પર સમુદાય-નેતૃત્વ જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે.
- બેંકિંગ કોરસપોન્ડન્ટ્સ (BCs): લગભગ 13 લાખ BCs છેલ્લા માઇલ નોંધણી અને સેવા વિતરણને સમર્થન આપે છે.
- ડિજિટલ બેંકિંગ યુનિટ્સ (DBUs): બેંકો દ્વારા સ્થાપિત 107 DBUs (ડિસેમ્બર 2024 સુધીમાં) ખાતું ખોલવા, ભંડોળ ટ્રાન્સફર અને લોન જેવી સેવાઓ પ્રદાન કરે છે.
- ઓનલાઈન ક્રેડિટ પ્લેટફોર્મ: જન સમર્થ 59 મિનિટમાં પીએસબી લોન અને સ્ટેન્ડ-અપ મિત્ર જેવા પોર્ટલ ક્રેડિટ મેળવવા માટે સરળ અને ઝડપી ઍક્સેસ પ્રદાન કરે છે.
નિષ્કર્ષ
પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજનાના 10 વર્ષની ઉજવણી કરતી વખતે, એ સ્પષ્ટ છે કે આ પહેલ ફક્ત એક સરકારી યોજનાથી આગળ વધી ગઈ છે – તે લાખો લોકો માટે રક્ષણ, સશક્તિકરણ અને આશાનું પ્રતીક બની ગઈ છે. સૌથી વધુ સંવેદનશીલ લોકોને સસ્તો અકસ્માત વીમો આપીને, પીએમએસબીવાયએ અસંખ્ય પરિવારોને જીવનની અનિશ્ચિતતાઓ સામે સુરક્ષિત કરવામાં મદદ કરી છે. સપનાઓને સુરક્ષિત રાખવાથી લઈને ગૌરવ પુનઃસ્થાપિત કરવા સુધી, તે “બધા માટે સુરક્ષા”ના તેના વચનને જાળવી રાખે છે. 50 કરોડથી વધુ નોંધણીઓ અને લાખો જીવન પર સકારાત્મક અસર સાથે, પીએમએસબીવાય સમાવિષ્ટ શાસન અને સમયસર સહાયની શક્તિનો પુરાવો છે.
સંદર્ભો:
નાણા મંત્રાલય
https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/184/AS96_yZ9h3R.pdf?source=pqals
https://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1526183
https://www.myscheme.gov.in/schemes/pmsby#documents-required
