‘
કલાપીનું કાવ્ય- ‘ગ્રામ માતા’ અભ્યાસ ક્રમમાં હતું , જે તેમણે 14 ઓક્ટોબર 1895ના રોજ લખેલ. તેની સ્થિતિ જેવી જ સ્થિતિ 2024 માં છે !
કલાપી કહે છે :
“રહીન ધરા થૈ છે, દયાહીન થયો નૃપ”;
“નહિ તો ના થવું;” તમારી માતા ફરી રડી.
પોતે સુણતાં ઉઠીને
માતાને પગે ઉઠીને કહે છે :-
“એ હું જ હું નૃપ, મને કરું છું !
“એ હું જ છું નૃપ, મને કર ઈશ !
‘પીતો’તો રસ મિષ્ટ હું ભગવાન !
અરે ત્યારે જ ધાર્યું હતું-
“આ લોકો સહુ દ્રવ્યવાન નકી છે,
ચિત્ર ધારા છે અહીં;
“શું તોયે મુજ ભાગ કૈં
સમો નહીં તે હું વધારું,
“શા માટે બહુ દ્રવ્ય ધનિકની,
લેવું નહીં ?
“રસ હવે દે તા બસ બાઈ !
“પ્રભુકૃપાએ નકી એ ભરણું;
“સુખી રહે બાઈ! સુખી રહે,
“અત્હ તો આશિષ માત્ર મને હું !”
પ્યાલું સ્વાયતા રચના શેલડી માતા,
છૂરી મહિલા જરી જ કાતળી એક પક્ષ;
ત્યાં સેર દૂર કરો રસની મેળવવા માટે દેવો,
બ્હોળો પ્રિય રસ અહો ! છલકાવી પ્યાલું !
9 ડીસેમ્બર 2024ના રોજ રવિવારથી અમદાવાદ આવી રહ્યા છે ત્યારે કામરેજ અને ચોકડી પછી નેશનલ હાઇવેચ ‘સહકારી ખેડૂત ઉદ્યોગ મંડળી’ પાવર સુગર ફેક્ટર છે; ત્યાં થોડીવાર લેવાયા. ફેક્ટરના પ્રવેશ દ્વાર પાસે ‘શેરડીનો રસ’ મળે છે. બિલકુલ તાજો અને સ્વચ્છ ! રસમાં આદુ-લીંબુ ભટ્ટાન એટલે મધુર/ પોલીસ લાગે છે; તેને તોલે કોઈ પીણું ન આવે. રસપાન કરી તાપ્તંતં. 2004માં, કામરેજ ચોકડી પાસે SRPF ગૃપ-11માં મારી નિમણૂંક કમાન્ડ તરીકે પછીથી આ રસકેન્દ્રની મુલાકાત લો રસપાન માટે હું ઈચ્છતો નથી. આ રસકેન્દ્રની ખાસિયત એ છે કે જંબુડિયા રંગની શેરડી ઉપર છાલ કાઢીને તેને ચોખ્ખી કરવામાં આવે છે. પછી તેને સિક્કામાં રસમાં રસ આવે છે.
એક મોટા ગ્લાસની કિંમત રૂપિયા 30/- છે. રસની સાથે વિસ્તારાઈ/ ખારી શીંગ વગેરેનું વેચાણ પણ થાય છે. પહેલા તો માત્ર રસનું જ વેચાણ થતું હતું.
હું રસ કેન્દ્ર સંચાલકને પૂછ્યું : “રસ સાથે બીજી ચીજવસ્તુઓનું કારણ?”
સંચાલક કહે છે : “ શું અર્થ. સીઝન સીઝનમાં રસનું વેચાણ થાય છે. અમારે દર મહિને 2,50,000 – ભાડું પક્ષી મંડળી/ માનવું જોઈએ. એટલે અન્ય ચીજવસ્તુઓ બનાવીએ છીએ.”
પૂછ્યું : “પણ શેર તો તમને સુગર મળીને પણ હશે ને?”
સંચાલક કહે છે : “ના, આ શેરડી અમે નાસિકથી મંગાવીએ છીએ. ગુજરાતી શેરડીમાં પ્રમાણ વધુ હોય છે એટલે તેની પાણીશ ઓછી હોય છે. નાસિકોની શેરડીમાં પાણીનું પ્રમાણ પ્રમાણની પ્રાથમિક રસ વધુ મીઠો હોય છે ! જો આ ભાડું નીચે હોય તો અમે 10-15 રુપિયામાં રસનો બદલો ગ્લાસ આપે છે !”
મને એમ હતું કે મંડળી લોકો માટે આ સુવિધા હશે. માત્ર કિંમત વસૂલતા હશે. સોસાયટી મંડળી નફાર બની ગઈ છે. મંડળીની કોઈ સામાજિક વ્યક્તિ કે નહીં? પ્રેમી સુગર મિલન અને કલાપીના ‘ગ્રામ્ય માતા’ના નૃપ વચ્ચે કોઈ તફાવત ખરો? સાચ્ચે જ ‘રસહીન ધરા થૈ છે, દયાહીન થયો નૃપ !’
રમેશભાઈ સવાણી
Author: ભાગવત ભૂમિ
Hi
